Bạn Nhà Nông

Ảnh minh họa

Chiến lược của chính phủ sẽ phát triển thương hiệu gạo Việt tập trung vào thị trường gạo chất lượng cao của Mỹ, Liên minh châu Âu và Nhật Bản. Đến năm 2020, xây dựng thương hiệu gạo Việt cho ít nhất 20 thị trường xuất khẩu tiềm năng trên toàn thế giới. Đến năm 2030, xuất khẩu gạo được có thương hiệu quốc gia cho 50 thị trường tiềm năng. Để đạt được chiến lược trên, đầu tiên chính phủ sẽ tập trung vào việc phát triển thương hiệu cho các sản phẩm gạo của vùng đồng bằng sông Cửu Long và khuyến khích các doanh nghiệp đăng ký xây dựng và bảo vệ thương hiệu. Chính phủ sẽ thực hiện các hệ thống quản lý chất lượng và áp dụng công nghệ tiên tiến để nâng cao chất lượng gạo, qua đó xây dựng thương hiệu.

Đồng Tháp là tỉnh được Bộ Nông nghiệp và PTNT chọn triển khai thí điểm tái cơ cấu ngành nông nghiệp. Trong tái cơ cấu chuỗi ngành hàng lúa gạo, giống lúa thơm chủ lực của Đồng Tháp chỉ có Jasmine và VD20. Tuy nhiên trong thời gian qua, việc liên kết giữa các doanh nghiệp với các hợp tác xã đối với giống lúa Jasmine luôn gặp sự cố do 2 bên không thống nhất về độ thuần của giống lúa.

Trước hết, cơ sở để các doanh nghiệp đánh giá độ thuần của giống Jasmine dựa trên phương pháp đánh giá sau: mẫu gạo được nấu sôi, từ khi sôi đến khi đổ ra bàn ép là 17 phút; sau khi ép, hạt nào chuyển thành cơm bị dẹp và đục sẽ được tính là đúng giống Jasmine; hạt nào cứng còn trong được cho là lẫn giống lúa khác.

Phương pháp đánh giá của các doanh nghiệp nêu trên, về mặt khoa học dựa vào nhiệt độ trở hồ, là nhiệt độ để từ gạo chuyển thành cơm. Nhiệt độ trở hồ của các giống lúa biến động như sau: giống lúa Jasmine có nhiệt độ trở hồ <70 ^oC, trong khi giống lúa OM 4900, OM 4218 có nhiệt độ trở hồ là 75-80 ^oC, giống IR50404 có nhiệt độ trở hồ >80 ^oC. Do đó, khi đun sôi trong 17 phút, giống Jasmine chuyển thành cơm trong khi những giống khác vẫn là gạo.

Tuy nhiên, cách đánh giá trên vẫn có một số nhược điểm:

- Nhiệt độ trở hồ là yếu tố rất biến động theo môi trường. Trước tiên nó biến động theo thời gian tồn trữ, giống mới thu hoạch sẽ có nhiệt độ trở hồ thấp hơn giống tồn trữ lâu, gạo mới sẽ dẽo hơn gạo cũ. Tính trạng này còn biến động theo mùa vụ, gạo Jasmine vụ Đông xuân có nhiệt độ trở hồ thấp hơn vụ Hè thu vì vụ Hè thu có nhiệt độ cao, làm tăng độ trở hồ.

- Phương pháp phân tích bằng cách để gạo sôi trong 17 phút cho sai số rất lớn vì nó phụ thuộc vào tay nghề của từng người phân tích. Do đó trên thế giới không sử dụng phương pháp này, họ sử dụng 3 phương pháp: (1) ngâm gạo trong dung dịch KOH 1,7% trong 23 giờ, sau đó đánh giá qua hình dạng hạt gạo, giống Jasmine của Thái Lan có chỉ số 7-9; (2) sử dụng máy đo chuyên dụng (máy differential scanning calorimetry machine) cho kết quả trong 15 phút; (3) sử dụng kỹ thuật nhuộm iod (iodine stain test) để đánh giá hàm lượng amylose trong gạo. Do gạo Jasmine có hàm lượng amylose 14-20%, trong khi các giống chất lượng cao có tỷ lệ amylose 22-24%, IR50404 tỷ lệ amylose 27%, kỹ thuật này rất phổ biến ở Thái Lan do rẽ tiền, cho kết quả nhanh và chính xác.

Ở đây có sự bất đồng quan điểm giữa nhà xuất khẩu gạo và nhà chọn tạo giống lúa. Để xác định đúng giống Jasmine, nhà chọn tạo giống sử dụng phương pháp PCR với cặp mồi chuyên biệt, phương pháp này cho độ chính xác 100%. Nhưng nhà xuất khẩu gạo lại muốn gạo thơm đến người tiêu dùng phải còn giữ mùi thơm, độ dẽo (do hàm lượng amylose quyết định), cơm để nguội không bị khô cứng (do độ bền thể gel quyết định) và dễ nấu (do nhiệt độ trở hồ quyết định). Nhưng những tính trạng này không chỉ do yếu tố giống mà còn yếu tố môi trường quyết định, đặc biệt là nhiệt độ từ khi trổ đến chín.

 Do đó 2 nhà này phải ngồi lại với nhau, xây dựng qui trình sản xuất gạo thơm chuẩn với giống lúa thuần để tránh thiệt hại cho nông dân. Những yếu tố kỹ thuật cần quan tâm khi canh tác các giống lúa thơm là:

- Nhà chọn tạo giống không ngừng phục tráng lại giống Jasmine 85: Giống lúa Jasmine có chứa gene liệt tạo mùi thơm 2-acetyl-1-pirolline  được ký hiệu là fgr nằm ở nhiễm sắc thể số 8. Đây là gene liệt nên khi trồng xen với những giống lúa không thơm khác, nó rất dễ mất mùi thơm. Do đó nó phải không ngừng phục tráng để duy trì mùi thơm và các tính trạng khác. Trước kia phục tráng theo phương pháp truyền thống rất tốn thời gian và không chính xác. Gần đây nhờ kỹ thuật đánh dấu phân tữ (Marker Added Selection) nên rút ngắn thời gian và chính xác hơn. Trường Đại học Cần Thơ bằng kỹ thuật marker đã chọn ra những giống TP4, TP5… cho huyện Tháp Mười. Chi phí kiểm tra DNA lúa thơm ở Viện Nghiên cứu Phát triển Công nghệ Sinh học của trường Đại học Cần Thơ còn thấp so với chi phí của Bộ Nông nghiệp Thái Lan 48 USD/mẫu, tại Đại học Kasetsart 80-112 USD/mẫu (UNESCAP, 2010). Sau này, các hợp tác xã khi nhận giống lúa Jasmine phải đòi thẻ kiểm tra DNA để tránh các tranh chấp sau này

 - Đất: cùng một giống lúa, nếu trồng ở đất bị nhiễm mặn sẽ cho chất lượng tốt nhất, kế đến là đất phù sa và cuối cùng là đất phèn cho chất lượng thấp nhất. Ngày xưa, những giống lúa mùa nổi tiếng đều xuất phát từ vùng đất nhiễm mặn như Nàng Đào, Châu Hạng Võ, Huyết Rồng, Ba Kiếu, Tiều Mẵn. Trong khi vùng lúa nổi của Đồng Tháp Mười và Tứ Giác Long Xuyên đều là gạo đỏ, hạt tròn và rất cứng cơm. Hiện nay cùng một giống lúa như Jasmine hay IR64, ở Sóc Trăng lúc nào cũng cho chất lượng cao hơn Đồng Tháp. Tương tự giống lúa thơm Basmati của Ấn Độ chỉ trồng ở bang Punjab, Hom Mali của Thái Lan trồng ở cao nguyên Thung Kula giữ được múi thơm, đem trồng nơi khác ít thơm hơn.

- Thời vụ: nhiệt độ cao trong thời gian trổ sẽ làm giảm chất lượng gạo, vì vậy các giống lúa thơm của Thái Lan như Hom Mali, Khao Dawk Mali có chất lượng cao hơn gạo thơm Việt Nam vì trổ vào tháng 11 và thu hoạch vào cuối tháng 12 là lúc có nhiệt độ thấp. Nhiệt độ trên 35 ^oC chẳng những làm giảm năng suất mà còn làm giảm chất lượng gạo như làm tăng hàm lượng amylose, tăng tỷ lệ bạc bụng và tăng tỷ lệ gạo bể. Do đó giống nếp trồng vụ Hè thu sẽ cứng như gạo, gạo Jasmine sẽ giảm mùi thơm và cứng cơm hơn, tỷ lệ bạc bụng của giống lúa IR50404 tăng lên 70% trong khi vụ Đông xuân chỉ có 20%.

- Phân bón:  bón thừa phân đạm sẽ làm giảm chất lượng gạo trong khi phân kali làm tăng chất lượng gạo. Kết quả nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Phát triển Công nghệ sinh học trường Đại học Cần Thơ cho thấy nếu lấy vi sinh vật vùng rễ lúa của Chợ Đào Long An nuôi cấy, chủng lên giống lúa Jasmine sẽ làm tăng mùi thơm của giống Jasmine. Đây cũng là hướng khắc phục nhược điểm về đất của Đồng Tháp, các vi khuẩn cố định  đạm, phân giải lân và phóng thích kali của công ty Dasco lấy ở Chợ Đào

- Tuân thủ quá trình lúc thu hoạch và sau thu hoạch: Thu hoạch đúng độ chín, không được phơi lúa mớ trên ruộng, từ khi thu hoạch đến sấy không quá 4 giờ. Các nghiên cứu ở Đồng Tháp cho thấy do ẩm độ đầu vào của lúa cao, 25-28%, nếu chờ sấy trên 4 giờ sẽ ảnh hưởng đến chất lượng gạo, đặc biệt là giảm tỷ lệ gạo nguyên.

Trở ngại lớn nhất của các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long là giống Jasmine đang trồng có nguồn gốc từ giống Jasmine 85 của Mỹ. Tại Mỹ, giống lúa thơm Jasmine 85 được nhận chuyển giao từ Viện Nghiên cứu lúa Quốc tế (IRRI) vào năm 1989. Do giống này màu trắng kem, mùi thơm và hương vị kém nên không được người tiêu dùng Mỹ chấp nhận, hàng năm Mỹ phải nhập 700.000 tấn giống gạo thơm của Thái Lan.

Do đó từ năm 1999, Bộ Nông nghiệp Mỹ xây dựng chương trình “từng bước cải thiện giống gạo Jasmine (Stepwise Program for Improvement of Jasmine Rice) huy động các trường Đại học của các bang ở miền Nam như Arkansas, Louisiana, Florida, và California cùng tham gia. Đến năm 2010, Trung tâm nông nghiệp của Đại học bang Louisiana (LSU AgCenter) đã chọn tạo thành công giống Jazzman có hương vị tương tự giống Hom mali của Thái Lan. Đến năm 2011, Trung tâm này lại tiếp tục phóng thích giống Jazzman 2 có mùi thơm hơn giống gạo Thái Lan. Hiện Công ty Jazzmen Rice độc quyền phân phối giống này khắp nước Mỹ được bán với giá 3,77 USD/kg (82.243 đồng/kg) so với giá gạo Jasmine nhập khẩu từ Thái Lan giá 2,64-3,08 USD/kg (Jazzmenrice, 2012). Hướng tới Mỹ dự định xuất khẩu giống gạo thơm này cạnh tranh với Thái Lan (Napasintuwong, 2012).

Tương tự, tại Myanmar có giống gạo thơm Pearl Paw San đoạt giải nhất trong cuộc thi gạo ngon nhất thế giới (World’s Best Tasting Rice) qua mặt giống gạo thơm của Thái Lan năm 2011. Tại Campuchia có giống gạo thơm Phka Rumduol liên tiếp đoạt giải nhất của hội thi gạo ngon thế giới tổ chức tại Bali Indonesia năm 2012, tại Hongkong năm 2013 và Phnom Penh, Cambodia năm 2014. Gạo Việt Nam hoàn toàn vắng bóng trong các hội thi nói trên.

Thái Lan và Ấn Độ đều đăng ký chỉ dẫn địa lý đối với giống Basmati và Hom Mali. Ngoài logo chỉ dẫn địa lý, Thái Lan còn có rất nhiều giống mang logo thương hiệu quốc gia. Các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long nên khởi động chương trình lai tạo giống lúa thơm để chẳng những cạnh tranh với gạo Thái Lan mà còn gạo của Myanmar và Campuchia trong thời gian tới.

Bảng 1: Phẩm chất gạo của giống Khao Dawk Mali, Jazzman và Jasmine 85 (Napasintuwong, O.  2012, Võ Công Thành 2011)

Thông tin bài viết đầy đủ hình ảnh tại đây

Tài liệu tham khảo

Bradbury, L.M.T. 2009. Identification of the gene responsible for fragrance in rice and characterisation of the enzyme transcribed from this gene and its homologs. Thesis Ph.D. Southern Cross University

Napasintuwong, O.  2012. Survey of Recent Innovations in Aromatic Rice. Department of Agricultural and Resource Economics Kasetsart University, Bangkok 10900 Thailand

Napasintuwong, O.  2012. Breeding for the best: Jasmine rice market competition and protection. Department of Agricultural and Resource Economics Kasetsart University, Bangkok 10900 Thailand

Duldulao, J.B.A. , Bergonio, K.B. , Estonilo, C.T., Ramos, N.C.2013 . Improving amylose determination method for rice: Development of an amylose field test kit. Rice Chemistry and Food Science Division, Philippine Rice R&D Highlights 2013

Phạm Văn Phượng, Hứa Minh Sang và Võ Công Thành, 2011. Nghiên cứu chọn tạo lúa chất lượng cao cho đồng bằng sông Cửu Long. Tạp chí Khoa học 2011:19b 136-144 Trường Đại học Cần Thơ

Phước Tuyên